«تذکره اربیل»از کتاب هایی است که درگروه تاریخ ایران باستان و خاور نزدیک قرار دارد و زیر عنوان وقایع نامه ها شناخته شده و بر جا مانده است. این کتاب متنی دراصل سریانی است و مسایلی از تاریخ ایران را باز می گوید که از سال 104 تا 510 میلادی را در بر دارد و به عبارتی از حدود نیمه سلسلهء پارت ها آغاز و به پادشاهی کوات ساسانی پایان می یابد.این کتاب ازمنابع بسیارمهمی است  که ماراازاوضاع سیاسی – اجتماعی آن دوران آگاه می کند.

 در این کتاب،احوال و اوضاع« میان رودان»(بین النهرین)یعنی یکی از بغرنج ترین بخش های جغرافیایی ایران را گزارش می کند. سرزمین« میان رودان» در روزگار باستان سرزمین مورد منازعهء ایران و روم بوده و سرتاسر آن- از جنوب عراق امروز تا حتی ارمنستان کنونی- بین دو امپراتوری دست به دست می گشته است. بخاطرهمین دست به دست شدن ها آگاهی چندانی از تاریخ آن منطقه در دست نیست وبسیاری ازوقایع آن پوشیده مانده است. «تذکره اربیل»در این باره آگاهی هایی ناب وکمیاب بدست می دهد.
«میان رودان» تا روزگار پیش از اسلام، به تعبیری گُسلِ بین تمدن ایران زرتشتی و تمدن نوپدید مسیحی روم بود. از روزی که اسلام پدیدار شد و از شبه جزیره عربستان به صفحات شمالی ( خاور و باختر) دامن گسترد با دگرگشت اساسی در اوضاع این سرزمین، گویی پرده ای بر رویش کشیده شد و تاریخ پیش از اسلام آن ناپدید گردید.این کتاب پاره هایی از آن تاریخ فرو بلعیده شده وپنهان راگزارش می کند
شگفتا که امروز هم همان سرزمین محل منازعات اساسی تمدنی است که شناخت و درک بنیادین آن دانسته هایی مفصل تری را می طلبد.

 

«تذکرهء اربیل» هرچند بانگاهی «دشمنانه» نگاشته شده ومترجم فاضل کتاب،محمودفاضلی بیرجندی،خود، درمقدمهء کتاب به این موضوع اشاره کرده ،امّا-بی تردید- گزارشی است ناب از ایران دوران پارت ها و ساسانی ها. این کتاب، متن گرانسنگی است که در بسیاری از متون فارسی به آن اشاراتی شده اما در دسترس نبودواینک به همت محمودفاضلی بیرجندی دردسترس علاقه مندان به تاریخ ایران باستان قرارگرفته است.توضیحات وپانوشت های روشنگرمترجم کتاب،به غنای متن افزوده است.این کتاب توسط مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی در185صفحه چاپ ومنتشرشده است. محمودفاضلی بیرجندی مترجم کوشائی است که ترجمهء کتاب های« شاهنامه و پژوهش های تازه، پیرامون تاریخ نگاری، هنر و جامعه ایرانی»،«ناگفته های امپراتوری ساسانیان»،«پارت ها وروزگارشان» را نیزدرکارنامهء خوددارد.

      اجرش  مشکور وهمّتش   مستدام باد!

مطالب مربوط:

http://mirfetros.com/fa/?p=10544

http://mirfetros.com/fa/?p=10032

http://mirfetros.com/fa/?p=8469