خُنیاگران آذربایجان
موسیقی عاشیقی نوعی‌از موسیقی مقامی شهرهای تُرک‌نشین ایران است. بر اساس برخی متون تاریخی این موسیقی از قرن هفتم میلادی وجود داشته است. عاشیق‌ها (که آشیق هم نوشته می‌شود) نوازندگان و خوانندگانی بوده و هستند که به‌خصوص نسل‌های گذشته آن‌ها به بداهه‌نوازی و بداهه‌سرایی در مجالس مختلف شهره بوده‌اند. ساز عاشیق یک ساز زهی است که با دست انگشت نواخته می‌شود و در نواحی مختلف «قوپوز» یا «ساز» نامیده می‌شود.
بخش عمده کتاب پیش رو شامل گزیده‌هایی از سروده‌های حماسی ۱۲ عاشیق مشهور آذربایجان با ترجمه فارسی آن‌ها و توضیحاتی درباره زمان و مناسبت اشعار است. مجموعه سروده‌های این کتاب بازتابی از احساسات این هنرمندان در دورانی هستند که خاک ایران را هجوم بیگانگان تهدید می‌کرده است.
همچنین احمدی، نویسنده کتاب با اتکا به پژوهش‌های انجام‌شده، مقدمه‌ای در شرح تاریخچه و معرفی انواع مختلف این نوع موسیقی نوشته است که در بخشی از آن می‌خوانیم: «عاشیق هنرمندی آگاه و عالم به مسائل حِکمی، دینی و احکام شرعی است. او هنرمندی مردمی است و در هنرهای شاعری، آهنگسازی، خوانندگی، نوازندگی، هنرپیشگی و داستان‌سرایی مهارت دارد.»
۱۲ فصل این کتاب که ۱۲ منظومه نامیده شده‌اند، «عاشیق قوربانی و حماسه او در جنگ چالدران»، «ساری عاشیق»، «عاشیق خسته قاسیم»، «عاشیق علعسگر و حماسه او در جنگ جهانی اول»، «عاشیق از نگاه عاشیق ولی عبدی»، «شهید عاشیق بشیر شهریاری و حماسه او در هشت سال دفاع مقدس»، «عاشیق حسن اسکندری و حماسه وطن»، «عاشیق فتح‌الله رضایان و حماسه‌سرایی و حماسه‌نوازی او از هشت سال دفاع مقدس»، «عاشیق عادل‌الیفی؛ عاشق حماسه‌سرایی و حماسه‌نوازی از وطن»، «عاشیق حسن جنّتی و حماسه بهمن»، «عاشیق اکبر صادقی و حماسه‌سرایی و حماسه نوازی او از ماه بهمن» و … نام دارند.
دو فصل بعدی کتاب به معرفی «مالک رهنما بهزاد» شاعر پیشکسوت حماسه‌سرای عاشیق‌ها و «بهمن حمیدی ایران» آهنگساز حماسی آذربایجان اختصاص‌یافته‌اند. همچنین فصلی به شرح و توضیح ۱۵ اصطلاح موسیقی عاشیقی می‌پردازد.
دیگر تألیفات نویسنده
از عمار احمدی (متولد ۱۳۵۴) تاکنون کتاب‌های «اوخشامالار (آواها، نجواها و ناله‌های مادران شهید)» (اختر ۱۳۸۸)، «تاجداران ایران: مقــاومت عشــایر شاهســـون در مقابل تجاوزهای روسیه به خاک ایران» (آریتان ۱۳۹۰)، «ساوالان ایگیدلری = عیاران سبلان» (اختر ۱۳۸۹)، «شب برفی: مجموعه خاطرات برگزیده اولین، دومین و سومین جشنواره خاطره‌نویسی دفاع مقدس استان اردبیل» (ساوالان ایگیدلری، 1392)، «علمداران جهاد: یادنامه شهدای پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد استان اردبیل» (قلمرو فرهنگ، ۱۳۸۸)، «عمّار مرید علی (ع)» (یایلیق، ۱۳۸۹)، «ناغیل (قصه‌ها و حکمت‌ها)» (حافظ اندیشه، ۱۳۸۷)، «ابوذر مرید علی» (ساوالان ایگیدلری، ۱۳۹۱)، «تاریخ آذربایجان: اقتباس و ترجمه از تاریخ دیرین ترکان ایران پروفسور محمدتقی زهتابی» (ساوالان ایگیدلری، ۱۳۹۲)، «در پیش درویش» (ساوالان ایگیدلری، ۱۳۹۱) و «کور پهلوان آذربایجانین اونودولموش تراژئدیسی» (یایلیق، ۱۳۹۰) منتشر شده‌اند.
چاپ اول کتاب «خنیاگران آذربایجان – نقش عاشیق‌های آذرایجان در حماسه‌سرایی و حماسه نوازی» در ۱۵۰ صفحه، با شمارگان ۲۵۰۰ نسخه و طراحی روی جلد سامان خضر، با بهای ۶ هزار و ۵۰۰ تومان،از سوی انتشارات سوره مهر روانه بازار شده است.
موسیقی آذربایجان در کتاب‌های فارسی
بر اساس آمار وب‌سایت کتابخانه ملی از سال ۱۳۷۴ تا امروز بیش از ۴۰ کتاب با موضوع موسیقی آذربایجان منتشر شده است که عناوین برخی از مهم‌ترین‌های آن‌ها از این قرار است:
– «ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ی در موسیقی س‍ن‍ت‍ی آذربایجان» – س‍ل‍ی‍مان ه‍اش‍مزاده – جهاد دان‍ش‍گ‍اه‍ی، واح‍د دانشگاه ارومیه، ۱۳۷۷
– «تاریخ دیرین موسیقی آذربایجان» – رافیق ایمرانی – مترجم مجید تیموری‌فر – تبریز: اختر، ۱۳۸۷
– «اصول آهنگسازی و مبانی موسیقی آذربایجان» – اوزئیر حاجی‌بیگ‌اف – ترجمه مسعود فصیحی – تهران: چنگ، ۱۳۸۸
– «آذربایجانین موسیقی تاریخی: ان قدیم دؤور لردن بیزیم ارایاقدر» – رافیق ایمرانی – مترجم مجید تیموری‌فر – تبریز: اختر، ۱۳۸۲
– «آذربایجان موغاملاری: موغام اویره ن‍جی لری اوچون: آذربایجان موسیقی م‍کتبی نی‍نیایین لاریندان» – یازان حسن هرگلی – تبریز: ش‍ان‍ل‍ی، ۱۳۷۹
– «آذربایجان خ‍ل‍ق موسیقی سی نی‍ن اس‍اس‍لاری = مبانی موسیقی مردمی آذربایجان» – ع‍زی‍ز ح‍آج‍ی‌ب‍گ‍وف – به آه‍ت‍م‍ام ک‍ری‍م م‍ش‍روطه‌چ‍ی – تهران: دنی‍ا، ۱۳۶۷
– «س‍رگ‍ذش‍ت پ‍ن‍ج‍آه س‍ال‍ه هنرمندان موسیقی ای‍رانی در آذربایجان: ردیف‌های موسیقی اص‍ی‍ل ای‍رانی» – م‍ح‍م‍دح‍سن عذاری – سال نشر نامعلوم
– «سیر ت‍طور هنر در آذربایجان (نق‍اشی، خ‍وشنوی‍سی، نمایش و موسیقی)» - روح‌ال‍ل‍ه ع‍ب‍اس‌خ‍ان‍ی – س‍روش (انتشارات ص‍دا و سی‍ما)، ۱۳۸۲
– «شور – بایاتی قاجار موغاملاری» – اکرم ممدلی – فن‌آذر، ۱۳۸۹
– «قوپوزنوازان دل‌سوخته‌ی آذربایجان» – حسین محمدزاده‌صدیق؛ به اهتمام ناصر به‌نژاد – تهران: تکدرخت، ۱۳۸۸
– «مجموعه مقالات برگزیده و چکیده مقالات همایش منطقه‌ای بلاغت، زیبایی‌شناسی و موسیقی شعر فارسی در دانشگاه پیام نور استان آذربایجان غربی مرکز ماکو اسفند 1» – به کوشش حجت‌اله قهرمانی – ارومیه: فرسار، ۱۳۹۱
– «موسیقی عاشیق‌های آذربایجان» – حمید سفیدگرشهانقی – مرکز موسیقی حوزه هنری – شرکت انتشارات سوره مهر، ۱۳۹۱
– «موسیقی آذربایجان: (عاشیق‌ها)» – گردآوری محمد افتخاری – انجمن موسیقی ایران، ۱۳۷۴
– «موغامات آذربایجان» – مؤلف رامیز زهراب‌اوف؛ با پیشگفتار عارف ملک‌اوف؛ یادداشت غلامحسین فرنود – ترجمه مجید تیموری‌فر – تبریز: اختر، ۱۳۸۸
– «مو‍قام موسیقی مقامی آذربایجان» – رامز زهراب‌اف؛ ترجمه ع‍لاال‍دین ح‍سی‍نی – س‍روش (انتشارات ص‍دا و سی‍ما)، ۱۳۷۸
– «ن‍غ‍م‍ه‌ه‍ای آذرب‍ای‍جان‍ی» – گردآوری و ویرأیش علی برلیانی – چنگ، ۱۳۸۲
– «آذربایجان موغاملاری» – گردآوری اکرم ممدلی – اعظم، ۱۳۹۱
– «پژوهش‌های علمی درباره تئوری موسیقی مقامی و موغامی فولکوریک آذربایجان» – محمد صالح اسماعیلاو – علی گرانمهر – تبریز: گلباد، ۱۳۹۲
– «سلماس عاشیق گلنگینه بئر باخیش» – کاظم عباسی، توحید ملک‌زاده دیلمقانی – ارومیه: آینا، ۱۳۹۳
به نقل از:ایلنا