بزرگداشت استادعبدالحسین زرین‌کوب
استادمهدی محقق، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی نیز در ابتدای مراسم نکوداشت عبدالحسین زرین‌کوب، اظهار کرد:
استادمهدی محقق با طرح این پرسش که «چرا همیشه جهل مقدم بر علم است؟» ادامه داد: در روزگاری که مورخ کم داشتیم و حالا هم به معنای واقعی مورخ با کیفیت اسلامی مانند طبری و حمزه اصفهانی نداریم، چهره‌هایی مانند عبدالحسین زرین‌کوب و عباس زریاب خویی ظهور کرده‌اند. زمانی که در کانادا تدریس می‌کردم، پروفسوری به نام «فرانتس روزنتال» را از نزدیک دیدم، که بسیار نامدار است. او مقدمه ابن خلدون را به انگلیسی برگردانده است و من قبل از دیدار با وی کتاب «علم التاریخ عندالمسلمین» را که وی به زبان عربی نوشته است، خوانده بودم. او در نامه‌ای به من نوشت با مورخ بزرگی به نام عباس زریاب خویی آشنا شده است. آن زمان با خودم فکر کردم چرا ما نباید قدر این افراد را زمانی که زندهاند، بدانیم. محقق سپس خاطره‌ای را از مراسم بزرگداشتی که برای زرین‌کوب در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد، به این مضمون نقل کرد: زرین‌کوب در آن مراسم جمله معروفِ«الدهر یومان، یوم لک و یوم علیک» (روزگار دو روز است، روزی به نفع تو و روزی به ضرر تو) را به زبان راند. او همچنین گفت: روزی می‌گویند زرین‌کوب، آدم بی‌فایده و بی معنا و بی اثری بوده و یک روز هم مانند امروز، می‌گویند زرین‌کوب چه مرد بزرگی بوده است!
وی در ادامه به اهداف ایجاد ساختمان 2 انجمن آثار و مفاخر فرهنگی پرداخت و توضیح داد: این عمارت برای کسانی که نیازمند انتشارات ما هستند، فرصت خوبی است که تا «پل امیربهادر» نروند و به کتابفروشی ما که اینجاست، رجوع کنند. ضمن این‌که ما در این ساختمان با هر مناسبت برنامه‌ای برگزار می‌کنیم که دکتر توفیق سبحانی عهده‌دار برگزاری‌اش است.
ماجرای آشغال‌های دور ریختنی صاحبخانه میرزا مهدی آشتیانی!
محقق با بیان مراسم بزرگداشتی که برای چهره‌های بزرگ حوزه و دانشگاه در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد، اظهار کرد: یکی از این مراسم برای میرزا مهدی آشتیانی برگزار شد. یادم هست روزی به دیدار ایشان در خانه‌اش رفتم و زن صاحبخانه با فریاد و عصبانیت به دلیل دیرکرد پرداخت اجاره خانه‌اش می‌گفت :
-اگر اجاره بها را پرداخت نکند، آشغال‌هایش را در زباله‌دانی می‌ریزد! ….و آن آشغال‌ها چیزی نبود جز ترجمه اسفار اربعه!
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی درباره آشنایی‌اش با زرین‌کوب، توضیح داد: از 1337 با استاد زرین‌کوب آشنا شدم. آن زمان انجمنی به نام انجمن فلسفه و علوم انسانی وابسته به یونسکو فعالیت می‌کرد و هر ماه جلسه‌ای با حضور استادان در آن برگزار می‌شد. زرین‌کوب از نظر علمی در این انجمن می‌درخشید و هر وقت مبحثی تاریخی مطرح می‌شد، او مرد میدان بود و هرچند استادانی مانند شهیدی، انوار و صدر هم در آن انجمن حضور داشتند، اما زرین‌کوب چهرهء شاخص این انجمن به حساب می‌آمد.
محقق افزود: زرین‌کوب از سال 1337 به بعد مدیر زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران شد و به این گروه غنای خاصی بخشید و درخشان‌ترین دوران گروه زبان و ادبیات فارسی، زمان حضور زرین‌کوب بود. آن زمان دانشگاه ادبیات کعبه آمال دانشمندان بزرگ شده بود و حتی هانری کربن 6 ماه از سال در آنجا تدریس می‌کرد.
دکترمهدی ماحوزی، مدیر گروه ادبیات فارسی دانشگاه تهران در این برنامه گفت: حوادث روزگار آزادگان را آزاده‌تر و فرومایگان را فرومایه‌تر نشان می‌دهد، این یک پیام برای جامعه ایران است.
وی افزود: وقتی از زرین‌کوب سخن می‌گوییم، باید یک جامعیت را مدنظر داشته باشیم. بنده هم در کلاس درس ایشان از تواضع و فروتنی و از صبر و شکیبایی و سعه صدری که داشت بهره می‌بردم. او به همه اجازه اظهار نظر می‌داد. در یکی از جلسات بحث حدوث و قدیم مطرح شد و این‌که عالم حادث است یا قدیم که چند نفر برحسب آنچه معمول و متداول بود، گفتند جهان حادث است، اما زرین‌کوب ثابت کرد جهان در معنا قدیم است و در صورت حادث. بیان این موضوع شجاعتی می‌خواست که فقط در زرین‌کوب پیدا می‌شد.
ماحوزی اضافه کرد: در آن روز برنامه «هویت» پخش می‌شد و مقامات دولتی و وزیر نیامدند اما زرین‌کوب خیلی خویشتن‌دار بود و به ما گفت، شما برنامه را اجرا کنید و آنها که نیامدند به برنامه «هویت» برسند.
داستان‌ها و نمایشنامه‌های زرین‌کوب
دکترروزبه زرین‌کوب، برادرزاده عبدالحسین زرین‌کوب هم در این برنامه گفت: استاد زرین‌کوب با همه مردم ایران نسبت داشت و امیدوارم مرا به چشم یکی از منسوبان ایشان نبینید. متاسفانه ما دچار روزمرگی شده‌ایم و از موضوع تحقیق خود فاصله گرفته‌ایم.
زرین‌کوب «یاد مدام ایران» را از ویژگی‌های عبدالحسین زرین‌کوب دانست و افزود: ایران پیوسته‌ترین اندیشه زرین‌کوب بود و لحظه‌ای از تفکر در باره گذشته، اکنون و آینده میهنش فارغ نبود. اگر ایران را در خطر می‌دید، در خط مقدم دفاع می‌ایستاد. زمانی که نام جعلی خلیج عربی مطرح شد، استاد با بحث‌های تاریخی و منطقی ثابت کرد این نام جعلی است.
وی با اشاره به نمایش‌واره‌های زرین‌کوب ادامه داد: او نمایشنامه‌هایی می‌نوشت که خودش به آنها نمایش‌واره می‌گفت. یکی از این نمایش‌واره‌ها «گفت‌وشنود درباره ابدیت ایران» نام داشت که سال 1350 نوشت. در این نمایش‌واره روح فردوسی و رستم پس از قرن‌ها در آرامگاه حکیم طوس به یکدیگر می‌رسند و درباره تاریخ و فرهنگ ایران سخن می‌گویند.
دکترروزبه زرین‌کوب درباره داستان‌های کوتاه زرین‌کوب گفت: استاد داستان‌های کوتاهی نیز می‌نوشت. یکی از آنها «درخت‌های دهکده» است که در مجله «کلک» چاپ شد. این داستان روایت پیرمردی است که خاطرات گذشته خود را برای نوه‌هایش بازگو می‌کند.وی در ادامه به روخوانی داستان کوتاه «درخت‌های دهکده» پرداخت.
مرگ همه جا هست!
تقی پورنامداریان، از شاگردان عبدالحسین زرین‌کوب هم در این برنامه گفت: زمانی که دانشجو بودم، علاقه زیادی به دیدن زرین‌کوب داشتم اما گمان می‌کردم او با من برخورد گرمی نخواهد داشت. یک بار در تعطیلات نوروز دکتر شفیعی گفت می‌خواهد پیش زرین‌کوب برود و من هم با ایشان رفتم. برخلاف تصورم استاد زرین‌کوب به حدی با خوشرویی مرا تحویل گرفت که از آن به بعد شجاعت بیشتری برای دیدن ایشان پیدا کردم.
پورنامداریان اضافه کرد: زرین‌کوب هم به قله‌ای رسیده است که دست‌نیافتنی است و جای تأسف است که زرین‌کوب نماند تا بیشتر بنویسد. آثار او نه تنها برای محققان بلکه برای همه مردم ایران قابل درک بود. برای نمونه «پله پله تا ملاقات خدا» اثری است برای تمام مردم ایران‌زمین. زرین‌کوب کاخی را بنا نهاد که وقتی آخرین آجر را روی آن گذاشت، از دنیا رفت ولی این کاخ تا همیشه خواهد ماند و زرین‌کوب از نوابع ادبیات ایران خواهد ماند.
وی با اشاره به درگذشت زرین‌کوب گفت: شب پیش از مرگ زرین‌کوب به دیدارش رفتم. مرحوم قمر آریان به وی گفت فلانی آمده است. استاد به سختی پلک‌های خود را باز کرد و نمی‌دانم مرا را شناخت یا نشناخت اما دو بار تکرار کرد:« مرگ همه جا هست» و فردای آن روز خبر درگذشت زرین‌کوب را شنیدم.
یادآورمی شویم که درپانزدهمین سال درگذشت استادزرین کوب .کتاب«ازگذشتهء ادبی ایران» ِ وی به زبان های انگلیسی وعربی توسط انتشارات بین المللی الهدی درتهران منتشر می شود.