علل پیدایش نوروز باستانی
شعبانی در اثر خود نامگذاری و علل پیدایش نوروز، مقدمات نوروزی، جشن‌ها و مراسم نوروزی، تاریخچه نوروز که خود به دو بخش عمده پیش از اسلام و دوره اسلامی تقسیم می‌شود، نوروز درمیان اقوام و سرزمین‌های دیگر و مشترکات و اختلافات مناطق گوناگون کشور در برگزاری نوروز را مورد بررسی قرار می‌دهد.
وی در فصل مربوط به نامگذاری و علل پیدایش نوروز، دیدگاه‌های دکتر کایگر، پژوهشگر آلمانی را می‌آورد. این پژوهشگر آلمانی معتقد است: «بنابر عقیده مذهبی زرتشتیان ماه فروردین و جشن فروردین متعلق به فرورهای مقدس است.» شعبانی در ادامه علل ماندگاری نوروز در خاطره‌های ایرانیان را بیان می‌کند که بیشتر مربوط به کیومرث، هوشنگ، تهمورث، فریدون‌شاه و کیخسرو، پادشاهان پیشدادی است.
مراسم چهارشنبه‌سوری، آتش‌افروزی، بلاگردانی، کوزه شکستن، اسفند دود کردن، آب‌قلیا و دباغ‌خانه، به صحرا رفتن، تخم‌مرغ شکنی، شال‌اندازی، بخت‌گشایی، فال‌گیری، آش مراد، قاشق‌زنی، جشن مردگیران و حاجی‌فیروز از آداب و رسومی هستند که شعبانی تحت عنوان مقدمات نوروزی به بررسی آنها می‌پردازد. به گفته وی: «آن‌چه از روزگاران کهن تا امروز به صورت مقدمات برگزاری جشن نوروز ذکر می‌شود در همه جای ایران رواج ندارد و بدیهی است که در هرخانه حسب ضرورت‌ها، برخی از نکات به آنها افزوده می‌شود.» نوروز، نشان از درک زمان دارد
این مورخ در ادامه به جنبه‌های مختلف نوروز و دیدگاه‌های ادیان مختلف درباره آفرینش و ارتباط آن با نوروز می‌پردازد و می‌نویسد: «نوروز بیش از هرچیز نشان درک زمان است و تعلق به وقت معینی دارد. ایرانی نوروز را در آغاز سال و آغاز گردش طبیعت قرار داده است و جشن می‌گیرد و پای می‌کوبد که هان سالی گذشت زندگی نو کن و کهنگی‌ها به سال کهنه بگذار.»
شعبانی سپس به مبحث جشن‌ها و مراسم نوروزی ورود می‌کند. هفت سین خوان نوروزی، تحویل سال، عدد ایام نوروز عامه و خاصه، نوروز خرداد یا نوروز بزرگ، نوروز عامه، نوروز معتضدی، نوروز عضدی و نوروز سلطانی اصلی‌ترین موضوع‌هایی است که در این بخش بررسی می‌شوند. شعبانی یکی از اصلی‌ترین و چشمگیرترین مراسم مربوط به نوروز را چیدن سفره هفت‌سین می‌داند و اعتقاد دارد که اقلامی که در سفره نهاده می‌شود هرکدام پیوستگی ویژه‌ای با آداب اجتماعی دارد و یادآور امور مشخصی است و می‌گوید نیاکان ما بهترین عطایای ایزدی را که در خاک معطر ایران می‌روییده در هفت‌سین یا هفت‌شین جمع‌آوری کرده و در کنار هم در به‌صورت یک سفره می‌چیدند و این رسم هنوز در مناطقی که مراسم نوروز را برگزار می‌کنند متداول است.
وی بخش کوتاهی از کتاب خود را نیز به موخرات نوروزی یا مراسم پس از نوروز شامل سیزده‌به‌در، سیزده‌به‌در چارده به‌جا، سبزه‌های نوروزی و به آب انداختن آنها اختصاص می‌دهد و سپس سیر تاریخی نوروز را براساس اسناد و مدارک تاریخی بررسی می‌کند. وی درباره برگزای نوروز در زمان اشکانیان می‌نویسد: «از چگونگی آیین‌های نوروزی در روزگار اشکانیان خبری در دست نیست لکن از اجرای مراسم مهرگان می‌توان پی برد که نوروز به‌ویژه در میان عامه مردم به وسعت و با اهمیت جشن گرفته می‌شده است».
شعبانی قسمتی از بخش سیر تاریخی نوروز را نیز به بررسی نوروز در دوران اسلامی اختصاص می‌دهد و نوروز در زمان خلفای عباسی، دیلمیان، غزنویان، سلاجقه، خوارزمشاهیان و ایلخانان، صفویه، افشاریه، زندیه، قاجاریه و پس از آن را مورد بحث قرار می‌دهد و بیان می‌کند: «در سده‌های اول و دوم هجری، نوروز بر اثر تغییرات اجتماعی سریعی که پیش آمده بود، شاید از جایگاه صریحی برخوردار نبود ولی دلبستگی‌های عمیق ایرانیان مسلمان به حفظ سنت‌های پایدار خود باعث شد که آرام آرام مقام و منزلت نوروز شناخته‌تر شود و بزرگان دینی نیز بر ارج و اعتبار آن صحه بگذارند».
کتاب «آداب و رسوم نوروز» اثری جامع و خواندنی از پژوهشگری است که عمر خود را صرف تحقیق و مطالعه درباره تاریخ و فرهنگ غنی و پربار این مرز و بوم کرده است. «آداب و رسوم نوروز» اثری است مستند که تمام مطالب آن بر اسناد و مدارک تاریخی معتبر و موثق تکیه دارد و از این منظر،هم برای پژوهشگران و هم برای عموم مردم قابل استناد و استفاده است.
منبع:ایبنا