نوروز نامِ محبوبِ ترکمن‌ها!
در ترکمنستان طبق رسم قدیم و جدید، دو بار در سال جشن سال نو گرفته می‌شود. یکی از این جشن‌ها با استناد به تقویم میلادی است و دیگری عید نوروز به نشانه احیای دوباره آداب و رسوم دیرینه مردم ترکمنستان.
عید نوروز در ترکمنستان جشن کشاورزانی است که آذوقه مردم را تامین می‌کنند و به همین دلیل کشاورزان دامنه‌های کوه «کپت داغ» و کناره‌های «آمودریا» با عظمت خاصی نوروز را جشن می‌گیرند.
در کشور ترکمنستان نوروز نشانه احیای دوباره آداب و رسوم دیرینه مردم ترکمنستان است. ترکمنستانی‌ها عقیده دارند هنگامی که جمشید، چهارمین پادشاه پیشدادیان، بر تخت سلطنت نشست، آن را نوروز نامید و به افتخار ایشان چند روز متوالی جشن گرفت.
برخی از رسوم نوروز که خاص ترکمن‌هاست، به این جشن رنگ و بوی ملی می‌دهد؛ مانند پختن غذهای نوروزکجه، نوروز بامه، تهیه سمنی (سمنو) و اجرای بازی‌های مختلف توسط جوانان ترکمن از سال‌های دیرین مرسوم بوده و حال و هوای دیگری به این جشن می‌دهد. (سولقانی: 246)
روزگاری مردم ترکمنستان نیز همانند همه مردم ساکن در این منطقه وسیع، همزمان با جوانه زدن درختان، شکفتن گل‌ها، روییدن چمن‌ها و نغمه‌سرایی بلبلان به جشن و شادی می‌پرداختند. غذای خوب می‌پختند، لباس نو می‌دوختند، شیرینی فراهم می‌کردند، به دیدار هم می‌شتافتند، به زیارتگاه می‌رفتند، به ورزش و کشتی مشغول می‌شدند و مجلس جشن و طرب برپا می‌کردند. دلشان با تازگی و طراوت طبیعت تازگی می‌یافت، فرصت می‌یافتند که چند روزی دست از کار بکشند و به مبارکی پایان یافتن دوران سرما و خشکی و رسیدن هوای روح‌بخش بهاری، به جشن و شادمانی بپردازند؛ اما مدتی بود که مردم ترکمنستان تحت سلطه حکومت شوروی از آداب و رسوم خود دور نگه داشته شده بودند و در دوران شوروی حکومت وقت کمونیس تجلیل رسمی از نوروز را در این کشور ممنوع کرده بود، اگر چه این سیاست نتوانسته بود خاطرات نوروزی را از صحنه زندگی بزداید.
مردم ساکن در آن دیار، همچنان نوروز را گرامی می‌داشتند و مراسم آن را بر پا می‌کردند. به دنبال فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری ترکمنستان، جشن نوروز در این کشور احیا شد. (غلامحسین‌زاده: 169)
پس از استقلال ترکمنستان، نویسندگان این کشور کتاب نوروزنامه خیام را به زبان ترکمنی ترجمه کردند و در این راستا مقاله‌های بسیاری نیز درباره نوروز در جراید ترکمنستان چاپ شده است. (نوحه خوان: 143)
پس از استقلال کشور ترکمنستان، رئیس‌جمهور این کشور به منظور احیای رسم دیرین کشور که از نسل‌های پیش وجود داشت، سال نو را نوروز اعلام کرد و هر سال در بیست و یک مارس، این روز جشن گرفته می‌شود. عید نوروز به عنوان جشنی ملی به رسمیت شناخته شد و اکنون همه مردم از هفت تا هفتاد ساله از چگونگی مراسم این جشن مطلع هستند.
در میان ترکمن‌ها مثلی رایج است که می‌گویند: «نوروز فرا رسیدن سال نو را نوید می‌دهد.» کاربرد این مثل در میان عامه مردم مبین اهمیت این عید ملی برای ترکمن‌هاست. اهمیت بعضی اعیاد و روزها در بین مردم ترکمنستان آنقدر زیاد است که اگر ترکمن‌ها صاحب فرزند پسر شوند، وی را نوروز می‌نامند و به همین دلیل امروز افراد زیادی در ترکمنستان نامشان نوروز است. (بقایی: 22)
از سال 1382 شمسی، نوروز در ترکمنستان رنگ دیگری یافته است. رئیس‌جمهور سابق ترکمنستان، صفر مراد نیازف به شدت پایبند آداب نوروز بود و به احیای آن اعتقاد داشت. او تعطیلات نوروز را به سه روز افزایش داد. تا پیش از این تعطیلات سه روزه در ترکمنستان تنها منحصر به عید قربان بود. نیازف حتی اعلام کرد روز زن که پیشتر در هشتم مارس جشن گرفته می‌شد، در روز اول نوروز جشن گرفته شود. (سازمند: 78)
زیبایی و ظرافت دوشیزگان و زنان ترکمن که لباس‌های رنگارنگ پوشیده‌اند، با زیبایی فصل بهار درآمیخته است و آنها زیور همه جشن‌ها، اعیاد و مراسم ترکمن‌ها شده‌اند. اجداد و نیاکان ترکمن‌ها، مادران، خواهران و همسران خود را تاج سر خود نموده و آنها را به درجه تقدس می‌رسانند. (غلامحسین‌زاده: 170)
آئین‌های پیش از نوروز
سمنوپزان یکی از آئین‌هایی است که پیش از رسیدن نوروز در ترکمنستان اجرا می‌شود. تهیه سمنو در این کشور نیز دارای روش خاصی است. به این طریق که خوشه گندم را خرد کرده و روی آن آب و آرد می‌ریزند، دیگ را می‌جوشانند و از شب تا صبح دیگ را باز نمی‌کنند. چنین می‌پندارند که صبح زود هر کس قبل از همه در دیگ را باز کند، جای انگشت حضرت زهرا (س) را خواهد دید. (نوحه خوان: 144)
مردم منطقه قاری قلا (یکی از بخش‌های شهر سردار) اعتقاد خاصی نسبت به زیارتگاه آن منطقه دارند و تقدس این زیارتگاه را به نوروز مرتبط می‌سازند. اینان معتقدند در گذشته‌های دور، دختری به نام بی‌بی جان که یکی از حاکمان عاشق وی بوده است، در روز نوروز در محل زیارتگاه مشغول تهیه سمنو بوده است که و حاکم قصد می‌کند به زور به او دست یابد، بی‌بی‌جان به درگاه خداوند دست نیاز بلند می‌کند و گریه‌کنان از او می‌خواهد که وی را از دست حاکم نجات دهد، در آن هنگام در وسط زمینی که بین بی‌بی‌جان و حاکم قرار داشته، شکاف عمیقی ایجاد و دیگ سمنو وارونه می‌شود و می‌ریزد. به همین دلیل این را «بولاماکلی اولیا» نامیده‌اند.
در زبان ترکمنی هر غذایی را که با ترکیب‌های مختلف درست شده باشد و صورت مایع داشته باشد بولاماک می‌نامند. سمنو هم چنین حالتی دارد. مردم منطقه قاری قلا در ایام نوروز به زیارتگاه بولاماکلی اولیا می‌روند و با قربانی کردن گوسفند و پختن غذا صدقه می‌دهند و از خداوند طلب باران و فراوانی نعمت می‌کنند. (غلامحسین‌زاده: 174)
منابع:
بقایی ماکان، محمد: گردونه نوروز در گذر زمان. ماهنامه چشم انداز ارتباط فرهنگی. فروردین 1385
سازمند، بهاره. نوروز در کشورهای حوزه تمدنی ایران. ناشر: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات. 1393
سولقانی، قربانعلی. نوروز در ایران و سرزمین‌های دیگر. منتشر شده در مجموعه مقالات اولین همایش نوروز. ناشر: پژوهشکده مردم‌شناسی سازمان میراث فرهنگی. 1379
غلامحسین‌زاده، غلامحسین. سنت نوروز: نوروز در ترکمنستان. نشریه مطالعات آسیای مرکز و قفقاز. شماره 44. 1383
نوحه‌خوان، محمدحسین: از عید نوروز چه می‌دانید. ناشر: مدین. 1384