گنجینه و میراث گرانسنگ آثار برجای مانده از دکترجواد طباطبایی، همچون ابزار، اسباب و سلاحی برای دفاع از ایران و برای دفاعِ ایرانیان از خود و از خویشتن سرزمینی و ملی خویش، در دست فرزندان این آب و خاک نهاده‌ شده است. به نشانۀ گرامیداشت و قدردانی از ایشان و از آن میراثِ گرانبها، این «یادنامه» به نام و یاد جاودان‌شان تقدیم می‌گردد.

آغاز سخن:

فرخنده مدرّس

‌ ‌

«کوشیدن، برای آن‌که از ایران دفاع بشود، خود کاری ماندگار و بزرگ است.»

دکترجواد طباطبایی یکی دیگر از قله‌های مرتفع فکری، علمی و فرهنگی ملت ایران است که نامش با آیین دفاع از ایران آجین و در تاریخ ماندگار خواهد ماند. جاودانگیِ نام و یاد ایشان، در کنار دیگر نام‌آوران و قله‌های بلند فرهنگی این مرزوبوم، «با جاودانگی نام ایران پیوند خورده است.» گنجینه و میراث گرانسنگ آثار برجای مانده از ایشان، همچون ابزار، اسباب و سلاحی برای دفاع از ایران و برای دفاعِ ایرانیان از خود و از خویشتن سرزمینی و ملی خویش، در دست فرزندان این آب و خاک نهاده‌ شده است. به نشانۀ گرامیداشت و قدردانی از ایشان و از آن میراثِ گرانبها، این «یادنامه» به نام و یاد جاودان‌شان تقدیم می‌گردد.

«یادنامۀ دکترجواد طباطبایی» مجموعه‌ای‌ فراهم‌آمده از سخنرانی‌ها و مقاله‌هایی‌ست‌، که به دو بخشِ سخنرانی‌ها و مقاله‌ها، به انضمام بخشِ پایانی تقسیم شده است. بخش پایانی به بازنشر یکی از آخرین نوشته‌های استاد، یعنی «انقلاب “ملی” در انقلاب اسلامی»، تحت عنوان «آخرین پیام استاد» اختصاص یافته است.

در متون مندرج در دو بخش اول و دوم، هر یک از سخنرانان و نویسندگان، در ادای احترام و قدرشناسی از دکترجواد طباطبایی، کوشش کرده‌اند، وجهی از اندیشۀ استاد را موضوع بازخوانی، کانون واکاوی و گرانیگاه تأمل خود قرار دهند. سعی کرده‌اند؛ در آثار و کلام «دکتر» به ژرفا روند و کوشیده‌اند، فهم خود، در قالب نتیجه‌گیری‌ها، پرسش‌ها، نقدها و تأییدهای برآمده از این آثار را، به علاقمندان و خوانندگان آثار دکترجواد طباطبایی، عرضه داشته، تا شاید بتوانند، در دست‌یابی به گوهر تأملات ایشان «در بارۀ ایران»، راهی هموارتر را بگشایند.

هر یک از این کوشندگانِ کاوشگر، که در میان آنان عموماً نام‌هایی دیده می‌شوند، که به گواه طول تاریخ گفتارها و نوشتارهای‌‌ پیشین‌شان، بر گردِ آثار و اندیشۀ استاد، و همچنین در جدال‌های‌شان با مخالفان فکری دکترطباطبایی و همین‌طور در تبادل فکری در میان خود، یعنی در میان هواداران اندیشۀ ایشان، نشان می‌دهند، که سال‌های مدیدی غرق در آثار استاد بوده، گام به گام با این آثار بالیده، خود را پرورانده و به نسبت ژرفای دریافت از آیین دفاع فکری، علمی، فرهنگی و سیاسی از ایران، توانسته‌اند خود را به سلاح‌های کوچک و بزرگ مجهز سازند. «یادنامۀ دکترجواد طباطبایی»، حاصل کوشش چنین جمعی‌ست، سراسر آمیختۀ احترام به استاد.

آنچه در تورق و مطالعۀ متن گفتارها و نوشتارهای گردآمده در «یادنامۀ دکترجواد طباطبایی» به صورت برجسته‌ای نمودار گشته و توجه را جلب می‌کند؛ تنوع موضوعات مورد بحث و دریچه‌ها و زاویه‌های‌ گوناگونی‌ست که توسط گویندگان و نگارندگان متن‌های مندرج در این «یادنامه»، بر روی آثار دکترطباطبایی گشوده شده‌اند. همین امر، یعنی گشودن زاویه‌های مختلف بر دیدگاه‌های «دکتر» در پرسش‌های مطرح شده از سخنرانان نیز، خود را نمودار ساخته است. این تنوع موضوعی و گوناگونی زاویه‌ها، در درجۀ نخست، نشانه‌ای از گستردگی و فراگیری اندیشۀ دکترطباطبایی‌ و گواه وسعت دستگاه نظری ایشان و گویای گوناگونی مقولات و مفاهیم مندرج در این دستگاه است.

نکتۀ دیگر این‌که «یادنامۀ دکترجواد طباطبایی» حاصل جمع تلاش‌های فکری افرادی‌ست که در گزینش موضوعات مورد نظر خود و زاویه‌هایی که، از آن مجرا، بر دیدگاه‌های دکترطباطبایی گشوده‌اند، در جمع، راه و روشی را نمایان ساخته‌اند که از آن می‌توان تحت عنوان روشِ ممارست و ورزیدگی در فهم این دستگاه نظری عظیم یاد نمود. به عبارت دیگر، هر یک از نویسندگان و صاحبان متن‌های مندرج در این کتاب، یعنی «یادنامۀ دکترجواد طباطبایی»، به سهم خود نشان داده‌اند که از روزنه‌ها و دریچه‌های متنوع بسیاری می‌توان وارد دستگاه نظری ـ تاریخی دکترطباطبایی شد و بر کاوش و کلنجار با هریک از اجزاء، مفاهیم و مقولات آن همت گماشت. با ادامۀ سعی و همت، رمز و کلید پیوند هر حوزۀ بحث، برگرد مقولات، مفاهیم و مضامین معین، با حوزۀ دیگر را یافت و از طریق یافتن کلید این پیوندها به حوزۀ دیگری، از بحث مفهومی و مضمونی، گام نهاد. یعنی یک میدان پژوهشی را به میدان کاوش‌گری بعدی منضم و متصل کرد و با گشودن درب شناخت هر حوزه به روی حوزۀ دیگر، شناخت و اشراف خود به این دستگاه نظری را بسط داد و در نهایت به شناختی از کل آن نائل گشت؛ کلی که دیباچه‌ای برای شناخت ایران و تاریخ درازآهنگ این ملت و این سرزمین است، به شناخت این‌که این ایران چیست و این ایرانی کیست.

«یادنامۀ دکترجواد طباطبایی» از دو بخش فراهم آمده است. بخش نخست شامل متن بازبینی شدۀ سخنرانی‌ها، پرسش و پاسخ‌ها، پیام‌ها و سخنان پایانی سخنرانان است که طی مراسم «یادبود دکترجواد طباطبایی» ایراد شدند. این مراسم، به منظور ادای احترام به جاودان‌یاد دکترجواد طباطبایی، به دعوت «سازمان مشروطه ایران»، در تاریخ هشتم آوریل ۲۰۲۳ از طریق کانال اینترنتی و در اتاق زوم، برگزار گردید. هرچند سخنرانی‌ها، پرسش و پاسخ‌ها و پیام‌ها و سخنان پایانی سخنرانان در سه بخش متوالی در مراسم، انجام گرفت، که زمانی حدود شش ساعت را نیز به خود اختصاص داد، اما در متن کتاب، جهت سهولت پیگیری خوانندگان، سخنان هر سخنران، متن پرسش و پاسخ از وی‌ و بعد از آن متن سخنان پایانی هر یک از سخنرانان، در پی هم، ارائه شده‌اند.

بخش دوم «یادنامۀ دکترجواد طباطبایی» اختصاص به‌متن‌ها و نوشته‌هایی‌ دارد که از سوی نویسندگان آنها به سپاس و قدردانی به یاد جاودان استاد اهدا شده‌اند. از آنجا که برگزارکنندگان «مراسم یادبود دکترطباطبایی»، از همان آغازِ تدارک و برگزاری، جای حضور به حق بسیاری از دوستداران اهل قلم و هواداران اهل نظر ایشان را در آن مراسم به شدت احساس کرده و این جای خالی روان‌شان را آزرده و ناشاد می‌ساخت، اما دست‌شان در شرایط دشوار و امکانات ناکافی بسته بود. انتشار «یادنامه دکترجواد طباطبایی»، که از همان آغاز تدارک مراسم در دستور کار قرار داشت، می‌توانست تا حدودی به رفع این کاستی یاری رساند. می‌گوییم تا حدودی، زیرا از گسترۀ وسیع هواداران اندیشۀ استاد و وسعت پرورش‌یافتگان در مکتب ایراندوستی و در دامان آثار و افکار ایشان مطلع بوده و می‌دانستیم که جمع همه حتا بخشی از این دامنۀ گسترده در پای آن قله، نه تنها از توان این جمع بلکه از توان همۀ جمع‌های «ما» روی هم نیز بیرون است. لذا به جمع گزینش شده‌تری، که از پیش آشنایی‌های بیشتری از تلاش‌های نظری و دیدگاه‌هایشان داشتیم، بسنده کردیم. و با میل و درخواست خود نزد آنان رفتیم. سعادت و بخت بلندی داشتیم که با آغوش باز و مهربانانۀ همۀ آنان روبرو شدیم. هیچ‌یک از آنان به ما «نه» نگفتند. نمی‌دانیم شاید هم خاطر استاد عزیزتر از آن بوده است، که کسی از آنان تاب آن آوَرَد که بتواند در برابر آن تقاضای صمیمانه و از سر احترامات فائقه‌مان هم به استاد و هم به هوادارانش، «نه» بگوید.

به‌هر تقدیر ما، دست‌درکاران و گردانندگان «بنیاد داریوش همایون ـ برای مطالعات مشروطه‌خواهی»، خرسندیم که توانستیم، در حمایت و پشتیبانی از «سازمان مشروطه ایران»، در به سرانجام رساندن این دو اقدامِ نیک، یعنی هم برگزاری «مراسم یادبود دکترجواد طباطبایی» به دعوت و به همت ارزشمند «سازمان مشروطه ایران» و هم در انتشار «یادنامۀ دکترجواد طباطبایی» توسط «نشر بنیاد داریوش همایون» سهمی بر عهده گیریم و امید بدان داشته باشیم که با انجام این سهم، گوشه‌ای از احساس وامداری خویش را در برابر دکترجواد طباطبایی، آن جلوۀ دیگر جاودان خرد ایرانی، نمودار سازیم.

منبع: سایت بنیاد داریوش همایون