پیشگفتارِ چاپ تازۀ«تاریخ در ادبیّات»،علی میرفطروس
*با جنبشِ «زن،زندگی،آزادی» جامعۀ ایران از قرون وسطای تاریخِ خود عبور کرده و به عصر روشنگری گام نهاده است.
*در شعر پارسی تاریخ اجتماعی ایران نَفَس می کشد.
***
اشاره:
متن زیر پیشگفتارِ تازۀ کتاب«تاریخ در ادبیّات»است که بزودی در ایرانِ پس از جمهوری اسلامی منتشر خواهد شد. از این گذشته، چاپ های غیر مُجاز آثار نگارنده در خارج از کشور انتشار متن تازه و کامل این آثار (خصوصاً حلّاج و نگاهی نو به جنبش بابک خُرّمدین) را در میهن محبوب ضروری می سازد.
تحوّلات سال های اخیر – خصوصاً جنبش«زن،زندگی،آزادی» – ظرفیّت های متراکم و منفجر شدۀ جامعۀ ایران در جدال با حکومتی قهّار و قرون وسطائی را آشکار ساخته چندانکه می توان گفت که با «زن،زندگی،آزادی» جامعۀ ایران از قرون وسطای تاریخ خود عبور کرده و به عصر روشنگری گام نهاده است. ع.م
***
قرون وسطای تاریخ ایران«یکی داستان است پُر آب چشم».تأمّل بر این دورانِ طاقت سوز ضمن اینکه علل «قاب ها و نقاب های اندیشه در تاریخ ایران» را برجسته می کند، بازخوانی آن نوعی خودشناسی ملّی است از آنچه بوده ایم به آنچه شده ایم. این امر، برخی موانع توسعه و تجدّد در ایران را برجسته می کند.
چنانکه گفته ایم: در شعر پارسی تاریخ اجتماعی ایران نَفَس می کشد از این رو، شعر پارسی منبع ارزشمندی است که درک تاریخ اجتماعی و علل گُسست ها یا انقطاع های تاریخی ایران را عیان می کند ؛ انقطاع هائی که باعث شدند تا ما – بارها – از«صفر»آغاز کنیم بدون آگاهی تاریخی،بی هیچ خاطره ای از گذشته و بی هیچ دورنمائی از آینده. برای نمونه: در حمله به نواحی خراسان بزرگ (بسال 90 / 709) قُتبة بن مُسلم – سردار عرب – اهل فکر و فلسفۀ اين نواحی را«بکلّی فانی و معدوم الاثر کرد» و بسياری را به شهرهای دوردست تبعيد نمود و آثار و رسالات آنان را بسوخت چندانکه:
-«… اخبار و اوضاع ايشان(مردم خراسان و خوارزم) مخفی و مستور ماند … و اهل خوارزم، اُمّی(بيسواد) ماندند و در اموری که مورد نيازِ آنان بود تنها به محفوظات خود استناد کردند.»[1]
کتاب حاضر نگاهی است به شعر چند شاعر بزرگ و بازتابی است از دغدغه ها و دریغ های نگارنده در غُربتی دیرپا آنجا که در آئینۀ شعرِ انوری زمزمه می کرد:
خبرت هست کزین زیر و زَبـَر شوم غُزان
نیست یک پِی ز خراسان که نشد زیر و زَبـَر؟
خبرت هست که از هر چه در او چیزی بود
در همـه ایــران، امـروز نمانده ست اثر؟
بر بزرگان زمانه شده خُردان سالار
بر کریمان جهان گشته لئیمان مِهتر
کشتـه فـرزند گـرامی را گـر نـاگاهان-
بینـد، از بیـم، خـروشیـد نیـارَد مادر
این دفتر- در عین حال – جلوه ای از «خاکسترِ عُمر» یا شعله ای از«آتشی ز کاروان به جا مانده» است که امیدوارم در جان های بیدار بگیرد و باعث شَرَری گردد.
چاپ تازۀ این کتاب ضمن داشتنِ مقاله ای تازه ،دارای منابع و مآخذ تازه ای نیز هست با اینهمه، بقول صائب تبریزی:
نشد ز نسخۀ دل نکته ای مرا معلوم
اگر چه عُمر به تصحیح این رساله گذشت
چاپ این کتاب در ایران برای نگارنده فصل فرخنده ای است که می تواند مصداقِ این سخنِ صائب تبریزی باشد:
بسرآمد شبِ غربت،غم دل کرد سفر
بعد از این فصلِ شکرخندۀ صبحِ وطن است
از دوستان مهربانم [……]که در انتشارِ این دفتر همّت کرده اند صمیمانه سپاسگزارم.
در سراسر این کتاب، عدد سمت راست، سال هجری قمری و عدد سمت چپ، معادل سال میلادی است.
[1] – آثار الباقيه، ابوريحان بيرونی، ص 48. برای آگاهی از این حملات و هجوم ها و نتایج شوم شان در فروپاشی مناسبات شهری و زوال اجتماعیِ ایران نگاه کنید به ملاحظاتی در تاریخ ایران،علی میرفطروس،چاپ چهارم ، ۲۰۰۱، صص۱۶-۵۱