داوود پیرنیا؛باغبان « گل»های موسیقی ایران
زهرۀ كرمی:
دهم آبان ماه سالمرگ استاد داوود پیرنیا یكی از بزرگان تاریخ موسیقی ایران است كه با بنیان نهادن برنامه « گل ها »، تحولی شگرف در این هنر ایجاد كرد.
دكلمۀ اشعار شعرای بزرگ ایران توسط بهترین گویندگان زمان از قبیل روشنك ، آذر پژوهش ، فخری نیك زاد ، فیروزه امیر معز ، رضا معینی و غیره به همراه موسیقی فاخر توسط بزرگان ، موجب ارتقای كاركتر گلها شده تاجایی كه مخاطبان خاصی را به خود اختصاص داد.
معمولا موسیقی هر نقطه از دنیا یك خصیصه مشترك با سایر موسیقی های جهان دارد كه آن عبارت از بیان تاریخ، تمدن و فرهنگ همان سرزمین است و در این زمینه كنفسیوس عقیده دارد كه ‘ با گوش كردن به هر موسیقی می توان به هویت فرهنگی و تاریخی آن ملت پی برد ‘ .
همچنین این هنر از لحاظ علمی بلا استثنا دارای خصوصیات مشترك بین المللی از قبیل ‘ نت ‘ ، ‘ حامل ‘ ، ‘ میزان ‘ ، ‘ ریتم ‘ ، ‘ ملودی ‘ ، ‘ هارمونی ‘ و غیره است ، ولی در عین حال موسیقی هر سرزمین ویژگی ای دارد كه آن را با انواع دیگر این هنر متمایز می كند.
یكی از امتیازات موسیقی ایرانی نسبت به سایر موسیقی های دنیا ، وجود ‘ گل ها ‘ است كه تحت عنوان ‘ گل های رنگا رنگ ‘، ‘ گل های صحرایی ‘ ، ‘ یك شاخه گل ‘ ، ‘ برگ سبز ‘ ، ‘ گل های جاویدان ‘ و ‘ گل های تازه ‘ وجود داشته است.
* * از ولات تا وكالت و سیاست
داوود پیرنیا در سال 1279 از یك خانواده بزرگ و قدیمی در تهران دیده به جهان گشود. دوران طفولیت داوود تحت توجهات پدرش ‘ حسن پیرنیا ‘ (مشیرالدوله) كه از رجال خوش نام و روشنفكر بود ، طی شد.
وی تحصیلات ابتدایی را در مدرسه ‘ سن لویی ‘ فرانسه كه زیر نظر معلمان فرانسوی بود گذراند و پس از اتمام دوره متوسطه ، برای تحصیلات عالیه به سوئیس سفر كرد و پس از سپری كردن تحصیلات عالیه در رشته حقوق به وطن بازگشت و به خدمت در وزارت دادگستری اشتغال یافت.
پیرنیا پس از تاسیس كانون وكلا و طی كردن تا رتبه 11 قضایی به وزارت دارایی منتقل شد و در اداره ‘ احصائیه ‘ (آمار) اشتغال یافت.
او در عین حال به موسیقی كلاسیك آشنایی كامل پیدا كرد و نواختن پیانو را به خوبی فرا گرفت . همچنین ضمن ادبیات فارسی به ادبیات فرانسه ، آلمانی و انگلیسی تسلط كامل داشت.
استاد پیرنیا پس از چندی در نخست وزیری به سمت رییس بازرسی كل كشور درآمد و سپس عهده دار پست معاونت نخست وزیری شد ولی همواره در فكر احیای موسیقی بود و همین امر موجب شد تا به فكر ایجاد برنامه گل ها بیفتد و در این باره با استادان نامی چون علینقی وزیری، ابوالحسن صبا، روح الله خالقی، مرتضی محجوبی، حسین یاحقی، احمد عبادی و دیگر هنرمندان همفكری داشت.
** بازگشت به اصل
این علاقه موجب شد تا پیرنیا مشاغل دولتی را كنار گذاشته و با جدیت هدف والای خود را دنبال كند و برنامه های ارزنده و گرانبهایی از خود به یادگار بگذارد و ادبیات موسیقی اصیل ایران زمین را نه تنها به مردم خودمان بلكه سایر دنیا معرفی نماید.
این هنرمند پس از چندی كار خود را به رادیو برد و پس از تائید مسئولان مربوطه ، تحت عنوان ‘ گل های جاویدان ‘ همراه با اشعار شعرای بزرگ، از این رسانه پخش شد و مورد توجه دوستداران موسیقی اصیل ایرانی قرار گرفت.
بخش این برنامه در خلال برنامه های عید نوروز سال 1335 در رادیو تهران، با شیوه خاص، سرآغاز بدعتی نو برای موسیقی ایران زمین شد.
در نخستین برنامه گل های جاویدان ، قطعاتی در آواز بیات ترك توسط استادان احمدعبادی و عبدالعلی وزیری با شعری از حافظ به مدت ده دقیقه اجرا شد.
شرح حال شاعر و اظهار نظر در مورد شاعر نیز قسمتی از برنامه بود كه با جمله ‘ این گلی بود جاویدان از گلزار بی همتای ادب ایران، همیشه خوش و جاوید باشید’ پایان می یافت.
به تدریج این اندیشه در ذهن پیرنیا راه یافت كه بهتر است ‘ موسیقی ضربی ایران ‘ نیز در برنامه گلها راه یافته، بخصوص كه ترانه ها و تصنیف ها غالبا از اصالت كافی برخوردار نبود. به مرور زمان ، اركستر گلها بزرگ و بزرگ تر و از حالت تك صدایی (منوفونیك) به چند صدایی (پلی فونیك) تبدیل شد.
از سوی دیگر ، تشكیل اركستری از هنرمندان صاحب نام كه بتوانند نظر اورا تامین كنند، نیاز به تامین بودجه داشت كه از توانایی اداره انتشارات و رادیو خارج بود ولی وی با زحمت طاقت فرسا موفق شد بودجه لازم را تهیه كند و به این ترتیب اركستر گلها تشكیل شد و این برنامه ها با صدای صدیقه رسولی (روشنك) گوینده سرشناس از رادیوبخش می شد.
‘ برگ سبز ‘ ، ‘ یك شاخه گل ‘ و ‘ گل های صحرایی ‘ از دیگر برنامه هایی بودند كه به برنامه گلها تنوع و تاثیر گذاشتند. معمولا برگ سبز با جمله ‘ این هم برگ سبزی بود تحفه درویش ، علی نگهدارتان ‘ پایان می یافت كه از ارادت پیرنیا به حضرت علی(ع) دلالت می كرد.
از مجموع 300 هنرمند برجسته كشور اعم از آهنگسازان ، تنظیم كنندگان ، نوازندگان سازهای مختلف ، رهبر اركستر ، خوانندگان ، گویندگان رادیو ، ترانه سرایان معاصر و شاعران متقدم و متاخر شاید تعداد انگشت شماری در برنامه های شش گانه گلها شركت نداشتند.
ناگفته نماند كه بسیاری از برنامه های این چنینی از قبیل ‘ موسیقی ایرانی ‘ ، ‘ نوایی از موسیقی ملی ‘ ، ‘ گلچین هفته ‘ ، ‘ تكنوازان ‘ و ‘ شاعران قصه می گویند ‘ و غیره همگی متاثر از برنامه گل ها بوده و از آن الگو می گرفتند.
** برنامه گل ها ، تلفیق شعر ، احساس و موسیقی
سید علیرضا در بندی در پژوهشی در سری برنامه های گل های تازه ، نوشت : برنامه گل های موسیقی اعم از گل های جاویدان ، گل های رنگارنگ ، برگ سبز ، یك شاخه گل ، گل های صحرایی و گل های تازه از بهترین و زیبا ترین نوع موسیقی ایرانی بوده كه تا به حال در ایران آفریده شده است.
وی برای اثبات این ادعا به چند مورد اشاره كرد : نخست این كه هیچ برنامه رادیویی و یا تلویزیونی تا كنون ارائه نشده كه از نظر تلفیق موسیقی وشعر به اندازه این برنامه قوی و پرمحتوا باشد، دوم آنكه هیچ برنامه ای ساخته نشده كه دارای شماره و اطلاعات كامل برنامه باشد و از نام هنرمندان شركت كننده از قبیل سلو نوازان، آهنگسازان، تنظیم كنندگان، رهبر اركستر و شاعران و ترانه سرایان و حتی گویندگان و صدا برداران نام برده باشد. سوم این كه تا كنون برنامه ای با این كثرت ساخته نشده كه در آن هنرمندان و استادان درجه یك موسیقی كشور شركت داشته باشند.
هر كدام از برنامه گلها باشماره های مخصوص شكل و ویژگی ای در نحوه اجرا و كار نوازندگان و ترانه و آواز داشته كه در اول و آخر برنامه گفته می شد كه حكم شناسنامه اثر را داشته و شنونده آگاه به این سری از برنامه ها می توانست جزییات آن را تشخیص دهد.
شاپور بهروزی در كتاب ‘ چهره های موسیقی ایران ‘ نوشت : این برنامه گرچه در آن موقع ابتكاری بود ، ولی نباید فراموش كرد كه خیلی بیشتر از آن یعنی در سال 1332 نیز به صورت ‘ فستیوال آهنگ ها و تصانیف سال ‘ از رادیو پخش گردید و همین برنامه بود كه مبتكر برنامه گلها را به صرافت گردآوری اشعار عرفانی و شاهكارهای ادبیات و موسیقی اصیل و كلاسیك ایرانی انداخت.
وی افزود : پس از مدتی كوتاه در كنار گل های جاویدان ، برنامه گل های رنگارنگ نیز به وجود آمد ، در این دو برنامه ارزنده ترین هنرمندان ایران كه هر یك در كار خود ماهر و سال های سال هنر آموخته و تجربه اندوخته بودند ، شركت كردند. این دو برنامه به سعی و اهتمام شادروان پیرنیا با شش ، هفت نفر آغاز و به مرور به تعدادشان افزوده شد.
كمتر از 200 برنامه گل ها با عناوین گل های جاویدان ، گل های رنگارنگ ، برگ سبر ، یك شاخه گل ، گل های صحرایی ‘ و ‘ گل های تازه با شركت حدود 300 هنرمند به همت استاد پیرنیا تولید شد.
از جمله هنرمندانی كه به عنوان سولیست و خواننده با این برنامه شركت داشتند می توان از مهدی خالدی، علی تجویدی، حبیب الله بدیعی، رحمت الله بدیعی، پرویز یاحقی، همایون خرم، اسدالله ملك، عماد رام، مرتضی محجوبی، جواد معروفی، حسن كسایی، محمد موسوی، حسن ناهید، لطف الله مجد، فریدون حافظی، جلیل شهناز ، فرهنگ شریف، هوشنگ ظریف، محمد رضا لطفی، احمد عبادی، رضا ورزنده، منصور صارمی، فرامرز پایور، فضل الله توكل، مجید نجاهی، فرهاد فخرالدینی، فریدون شهبازیان، حسین همدانیان، جهانگیر ملك، امیر ناصر افتتاح، عبدالعلی وزیری، بنان، عبدالوهاب شهیدی، حسین قوامی، محمد رضا شجریان، محمود محمودی خوانساری، حسین خواجه امیری (ایرج)، اكبر گلپایگانی، نادر گلچین، فرح، الهه، خاطره پروانه و…. یاد كرد.
شادروان داوود پیرنیا در یازدهم آبان ماه 1350 در اثر سكته قلبی درگذشت.
معمولا موسیقی هر نقطه از دنیا یك خصیصه مشترك با سایر موسیقی های جهان دارد كه آن عبارت از بیان تاریخ، تمدن و فرهنگ همان سرزمین است و در این زمینه كنفسیوس عقیده دارد كه ‘ با گوش كردن به هر موسیقی می توان به هویت فرهنگی و تاریخی آن ملت پی برد ‘ .
همچنین این هنر از لحاظ علمی بلا استثنا دارای خصوصیات مشترك بین المللی از قبیل ‘ نت ‘ ، ‘ حامل ‘ ، ‘ میزان ‘ ، ‘ ریتم ‘ ، ‘ ملودی ‘ ، ‘ هارمونی ‘ و غیره است ، ولی در عین حال موسیقی هر سرزمین ویژگی ای دارد كه آن را با انواع دیگر این هنر متمایز می كند.
یكی از امتیازات موسیقی ایرانی نسبت به سایر موسیقی های دنیا ، وجود ‘ گل ها ‘ است كه تحت عنوان ‘ گل های رنگا رنگ ‘، ‘ گل های صحرایی ‘ ، ‘ یك شاخه گل ‘ ، ‘ برگ سبز ‘ ، ‘ گل های جاویدان ‘ و ‘ گل های تازه ‘ وجود داشته است.
* * از ولات تا وكالت و سیاست
داوود پیرنیا در سال 1279 از یك خانواده بزرگ و قدیمی در تهران دیده به جهان گشود. دوران طفولیت داوود تحت توجهات پدرش ‘ حسن پیرنیا ‘ (مشیرالدوله) كه از رجال خوش نام و روشنفكر بود ، طی شد.
وی تحصیلات ابتدایی را در مدرسه ‘ سن لویی ‘ فرانسه كه زیر نظر معلمان فرانسوی بود گذراند و پس از اتمام دوره متوسطه ، برای تحصیلات عالیه به سوئیس سفر كرد و پس از سپری كردن تحصیلات عالیه در رشته حقوق به وطن بازگشت و به خدمت در وزارت دادگستری اشتغال یافت.
پیرنیا پس از تاسیس كانون وكلا و طی كردن تا رتبه 11 قضایی به وزارت دارایی منتقل شد و در اداره ‘ احصائیه ‘ (آمار) اشتغال یافت.
او در عین حال به موسیقی كلاسیك آشنایی كامل پیدا كرد و نواختن پیانو را به خوبی فرا گرفت . همچنین ضمن ادبیات فارسی به ادبیات فرانسه ، آلمانی و انگلیسی تسلط كامل داشت.
استاد پیرنیا پس از چندی در نخست وزیری به سمت رییس بازرسی كل كشور درآمد و سپس عهده دار پست معاونت نخست وزیری شد ولی همواره در فكر احیای موسیقی بود و همین امر موجب شد تا به فكر ایجاد برنامه گل ها بیفتد و در این باره با استادان نامی چون علینقی وزیری، ابوالحسن صبا، روح الله خالقی، مرتضی محجوبی، حسین یاحقی، احمد عبادی و دیگر هنرمندان همفكری داشت.
** بازگشت به اصل
این علاقه موجب شد تا پیرنیا مشاغل دولتی را كنار گذاشته و با جدیت هدف والای خود را دنبال كند و برنامه های ارزنده و گرانبهایی از خود به یادگار بگذارد و ادبیات موسیقی اصیل ایران زمین را نه تنها به مردم خودمان بلكه سایر دنیا معرفی نماید.
این هنرمند پس از چندی كار خود را به رادیو برد و پس از تائید مسئولان مربوطه ، تحت عنوان ‘ گل های جاویدان ‘ همراه با اشعار شعرای بزرگ، از این رسانه پخش شد و مورد توجه دوستداران موسیقی اصیل ایرانی قرار گرفت.
بخش این برنامه در خلال برنامه های عید نوروز سال 1335 در رادیو تهران، با شیوه خاص، سرآغاز بدعتی نو برای موسیقی ایران زمین شد.
در نخستین برنامه گل های جاویدان ، قطعاتی در آواز بیات ترك توسط استادان احمدعبادی و عبدالعلی وزیری با شعری از حافظ به مدت ده دقیقه اجرا شد.
شرح حال شاعر و اظهار نظر در مورد شاعر نیز قسمتی از برنامه بود كه با جمله ‘ این گلی بود جاویدان از گلزار بی همتای ادب ایران، همیشه خوش و جاوید باشید’ پایان می یافت.
به تدریج این اندیشه در ذهن پیرنیا راه یافت كه بهتر است ‘ موسیقی ضربی ایران ‘ نیز در برنامه گلها راه یافته، بخصوص كه ترانه ها و تصنیف ها غالبا از اصالت كافی برخوردار نبود. به مرور زمان ، اركستر گلها بزرگ و بزرگ تر و از حالت تك صدایی (منوفونیك) به چند صدایی (پلی فونیك) تبدیل شد.
از سوی دیگر ، تشكیل اركستری از هنرمندان صاحب نام كه بتوانند نظر اورا تامین كنند، نیاز به تامین بودجه داشت كه از توانایی اداره انتشارات و رادیو خارج بود ولی وی با زحمت طاقت فرسا موفق شد بودجه لازم را تهیه كند و به این ترتیب اركستر گلها تشكیل شد و این برنامه ها با صدای صدیقه رسولی (روشنك) گوینده سرشناس از رادیوبخش می شد.
‘ برگ سبز ‘ ، ‘ یك شاخه گل ‘ و ‘ گل های صحرایی ‘ از دیگر برنامه هایی بودند كه به برنامه گلها تنوع و تاثیر گذاشتند. معمولا برگ سبز با جمله ‘ این هم برگ سبزی بود تحفه درویش ، علی نگهدارتان ‘ پایان می یافت كه از ارادت پیرنیا به حضرت علی(ع) دلالت می كرد.
از مجموع 300 هنرمند برجسته كشور اعم از آهنگسازان ، تنظیم كنندگان ، نوازندگان سازهای مختلف ، رهبر اركستر ، خوانندگان ، گویندگان رادیو ، ترانه سرایان معاصر و شاعران متقدم و متاخر شاید تعداد انگشت شماری در برنامه های شش گانه گلها شركت نداشتند.
ناگفته نماند كه بسیاری از برنامه های این چنینی از قبیل ‘ موسیقی ایرانی ‘ ، ‘ نوایی از موسیقی ملی ‘ ، ‘ گلچین هفته ‘ ، ‘ تكنوازان ‘ و ‘ شاعران قصه می گویند ‘ و غیره همگی متاثر از برنامه گل ها بوده و از آن الگو می گرفتند.
** برنامه گل ها ، تلفیق شعر ، احساس و موسیقی
سید علیرضا در بندی در پژوهشی در سری برنامه های گل های تازه ، نوشت : برنامه گل های موسیقی اعم از گل های جاویدان ، گل های رنگارنگ ، برگ سبز ، یك شاخه گل ، گل های صحرایی و گل های تازه از بهترین و زیبا ترین نوع موسیقی ایرانی بوده كه تا به حال در ایران آفریده شده است.
وی برای اثبات این ادعا به چند مورد اشاره كرد : نخست این كه هیچ برنامه رادیویی و یا تلویزیونی تا كنون ارائه نشده كه از نظر تلفیق موسیقی وشعر به اندازه این برنامه قوی و پرمحتوا باشد، دوم آنكه هیچ برنامه ای ساخته نشده كه دارای شماره و اطلاعات كامل برنامه باشد و از نام هنرمندان شركت كننده از قبیل سلو نوازان، آهنگسازان، تنظیم كنندگان، رهبر اركستر و شاعران و ترانه سرایان و حتی گویندگان و صدا برداران نام برده باشد. سوم این كه تا كنون برنامه ای با این كثرت ساخته نشده كه در آن هنرمندان و استادان درجه یك موسیقی كشور شركت داشته باشند.
هر كدام از برنامه گلها باشماره های مخصوص شكل و ویژگی ای در نحوه اجرا و كار نوازندگان و ترانه و آواز داشته كه در اول و آخر برنامه گفته می شد كه حكم شناسنامه اثر را داشته و شنونده آگاه به این سری از برنامه ها می توانست جزییات آن را تشخیص دهد.
شاپور بهروزی در كتاب ‘ چهره های موسیقی ایران ‘ نوشت : این برنامه گرچه در آن موقع ابتكاری بود ، ولی نباید فراموش كرد كه خیلی بیشتر از آن یعنی در سال 1332 نیز به صورت ‘ فستیوال آهنگ ها و تصانیف سال ‘ از رادیو پخش گردید و همین برنامه بود كه مبتكر برنامه گلها را به صرافت گردآوری اشعار عرفانی و شاهكارهای ادبیات و موسیقی اصیل و كلاسیك ایرانی انداخت.
وی افزود : پس از مدتی كوتاه در كنار گل های جاویدان ، برنامه گل های رنگارنگ نیز به وجود آمد ، در این دو برنامه ارزنده ترین هنرمندان ایران كه هر یك در كار خود ماهر و سال های سال هنر آموخته و تجربه اندوخته بودند ، شركت كردند. این دو برنامه به سعی و اهتمام شادروان پیرنیا با شش ، هفت نفر آغاز و به مرور به تعدادشان افزوده شد.
كمتر از 200 برنامه گل ها با عناوین گل های جاویدان ، گل های رنگارنگ ، برگ سبر ، یك شاخه گل ، گل های صحرایی ‘ و ‘ گل های تازه با شركت حدود 300 هنرمند به همت استاد پیرنیا تولید شد.
از جمله هنرمندانی كه به عنوان سولیست و خواننده با این برنامه شركت داشتند می توان از مهدی خالدی، علی تجویدی، حبیب الله بدیعی، رحمت الله بدیعی، پرویز یاحقی، همایون خرم، اسدالله ملك، عماد رام، مرتضی محجوبی، جواد معروفی، حسن كسایی، محمد موسوی، حسن ناهید، لطف الله مجد، فریدون حافظی، جلیل شهناز ، فرهنگ شریف، هوشنگ ظریف، محمد رضا لطفی، احمد عبادی، رضا ورزنده، منصور صارمی، فرامرز پایور، فضل الله توكل، مجید نجاهی، فرهاد فخرالدینی، فریدون شهبازیان، حسین همدانیان، جهانگیر ملك، امیر ناصر افتتاح، عبدالعلی وزیری، بنان، عبدالوهاب شهیدی، حسین قوامی، محمد رضا شجریان، محمود محمودی خوانساری، حسین خواجه امیری (ایرج)، اكبر گلپایگانی، نادر گلچین، فرح، الهه، خاطره پروانه و…. یاد كرد.
شادروان داوود پیرنیا در یازدهم آبان ماه 1350 در اثر سكته قلبی درگذشت.
