ملاحظاتی در تاریخ ایران
علل تاريخى عقب ماندگى هاى جامعۀ ايران
چاپ اول: ١٩٨٨ = ۱۳۶۶، نشر فرهنگ
چاپ چهارم:٢٠٠١ = ۱۳۹۹، نشر فرهنگ
چاپ پنجم با پیشگفتار تازه و الحاقات و اضافات منتشر می شود
فهرست مطالب
مقدّمه
بررسى تاريخ اجتماعى ايران، شناحت جنبش ها و جريان هاى تاريخى- فرهنگى، آگاهى از چگونگى حملات و هجوم هاى پى درپى اقوام بيگانه و قبايل بيابانگرد و نتايج ويرانگر اين حملات در فروپاشى مناسبات اقتصادى- اجتماعى و گسست هاى فرهنگى ايران و خصوصاً آگاهى از حمله اعراب و چگونگى استقرار اسلام و نتايج اجتماعى- فرهنگى آن در حيات تاريخى جامعه ما، از جمله مسائل مهمى هستند كه بايد به آنها پرداخت، زيرا اين گذشتهء تاريخى ضمن اينكه بخش بزرگى از هويّت تاريخى و آگاهى ملّى ما را شكل مى دهد، در عرصۀ عملِ اجتماعى نيز عامل مهمّى در چگونگى رفتار اجتماعى و روحيۀ فرهنگى ما بشمار مى رود.
بررسى تاريخ اجتماعى ايران ضمن آشنا كردن ما با انبوهى از جنبش هاى عدالتخواهانه و بسيارى از متفكران آزادانديش، باعث غناى حافظه تاريخى جامعه نيز مى گردد و ما را در برخورد با مسائل اجتماعى و مذهبى آينده، هوشيارتر مى سازد.
كتاب حاضر ـ بر اساس «ملاحظات» خويش ـ تنها نگاهى كوتاه و گذرا است بر پاره اى از مسائل تاريخ اجتماعى ايران. شرايط دشوار خارج از كشور و فقدان امكانات، اسناد و مدارك لازم، باعث گرديده تا مسائل مطروحه در اين كتاب از انسجام كافى برخوردار نباشند، هم از اين رو است كه مؤلف معتقد است كه هريك از مسائل مطروحه در اين «ملاحظات»، تحقيق و تدقيق بيشترى را طلب مى كند، بقول عين القضات همدانى:
بستردنى ست آنچه بنگاشته ايم
افكندنى ست آنچه افراشته ايم
على ميرفطروس
ژانويه ١٩٨٨ ـ پاريس